سوئیفت چیست و چه کاربردی دارد؟
در عصر کنونی انتقال پول بینالمللی به یکی از نیازهای حیاتی افراد، شرکتها و بازرگانان تبدیل شده است. سیستمهای متعددی برای جابهجایی امن و سریع وجوه وجود دارند، اما سوئیفت (SWIFT) بهعنوان مهمترین و معتبرترین شبکه جهانی برای انتقال پیامهای مالی شناخته میشود. در این شبکه، حواله سوئیفت امکان انجام تراکنشهای بانکی بینالمللی را با امنیت و استاندارد بالا فراهم میکند. کد SWIFT هر بانک نقش شناسنامه بینالمللی آن را دارد و بدون آن، انتقال پول بینالمللی بهدرستی انجام نمیشود. در این مقاله بهصورت جامع بررسی میکنیم که سوئیفت چیست، چگونه کار میکند و چه مزایا و محدودیتهایی دارد.
سوئیفت چیست؟
سوئیفت یک شبکه ارتباطی جهانی بسیار امن و استاندارد برای تبادل پیامهای مالی بین بانکها و مؤسسات مالی در سراسر دنیا است. برخلاف تصور بسیاری از افراد، سوئیفت عامل اصلی انتقال پول نیست؛ بلکه، تنها پیامها و دستورهای مربوط به انتقال وجه را بین بانکها منتقل میکند. به عبارت سادهتر، زمانی که شما یک حواله سوئیفت انجام میدهید، پول مستقیماً از طریق شبکه سوییفت منتقل نمیشود، بلکه دستور انتقال پول در قالب یک پیام رمزنگاری شده و استاندارد از بانک مبدأ به بانک مقصد ارسال میشود و سپس بانکها بر اساس آن پیام، عملیات مالی را انجام میدهند. سوئیفت را میتوان به یک پیامرسان فوق امن بینبانکی تشبیه نمود که نقش حیاتی در بانکداری بینالمللی ایفا میکند.
معنی کلمه SWIFT و مخفف آن
کلمه SWIFT مخفف عبارت “Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication” است که در فارسی به صورت “انجمن جهانی ارتباطات مالی بینبانکی” ترجمه میشود. ین نام بهخوبی مأموریت اصلی سوییفت را با مأموریت ایجاد یک بستر ارتباطی امن، سریع، دقیق و استاندارد میان بانکها و مؤسسات مالی در سطح جهان، نشان میدهد.
تاریخچه شکلگیری سیستم سوئیفت
پیش از راهاندازی شبکه سوئیفت، بانکها برای ارسال پیامهای مالی از روشهایی مانند تلکس (Telex) استفاده میکردند. این روشها مشکلات متعددی مانند سرعت پایین، احتمال بالای خطا، عدم وجود امنیت کافی، امکان جعل پیامها و… داشتند؛ به همین دلیل در سال ۱۹۷۳ میلادی، ۲۳۹ بانک از ۱۵ کشور مختلف جهان تصمیم به ایجاد یک شبکه ارتباطی امن و یکپارچه گرفتند. نتیجه این تصمیم، تأسیس رسمی سازمان سوئیفت در شهر بروکسل بلژیک بود. فعالیت عملیاتی سوئیفت از سال ۱۹۷۷ آغاز شد و بهسرعت به اصلیترین زیرساخت ارتباطی بانکداری جهان تبدیل گردید. قابلذکر است در حال حاضر ۱۱ هزار بانک و مؤسسه مالی در بیش از ۲۰۰ کشور جهان عضو شبکه سوئیفت هستند و روزانه دهها میلیون پیام مالی از طریق آن ردوبدل میشود.
تاریخچه ورود ایران به سوئیفت
اولین اقدامات برای عضویت ایران در شبکه سوئیفت در سال ۱۳۶۴ انجام شد، اما به دلیل شرایط جنگ تحمیلی این روند با تأخیر مواجه گردید. پس از پایان جنگ، بانک مرکزی ایران مجدداً موضوع عضویت را پیگیری نمود و نهایتاً ایران در سال ۱۳۷۰ به شبکه سوئیفت پیوست. از آذرماه ۱۳۷۱، بانک مرکزی به همراه بانکهای ملی، صادرات، تجارت، ملت و سپه فعالیت رسمی خود را در شبکه سوئیفت آغاز کردند و نقلوانتقال رسمی ارز از این مسیر انجام میشد.
هدف از ایجاد شبکه سوئیفت در بانکداری
مهمترین اهداف تأسیس سوئیفت عبارت بودند از:
- ایجاد استاندارد واحد جهانی برای پیامهای بانکی
- افزایش امنیت تبادلات مالی بینالمللی
- کاهش خطای انسانی در انتقال اطلاعات
- افزایش سرعت تبادل پیامهای مالی
- حذف روشهای قدیمی و پرریسک مانند تلکس
- افزایش شفافیت در تراکنشهای بینالمللی
- تسهیل تجارت جهانی و سرمایهگذاری بینالمللی
شبکه سوئیفت (SWIFT) چگونه کار میکند؟
شبکه سوئیفت مانند یک شاهراه ارتباطی فوق امن بین بانکهای جهان عمل میکند. زمانی که مشتری قصد دارد پولی را به خارج از کشور منتقل نماید، بانک مبدأ اطلاعات انتقال را در قالب یک پیام استاندارد سوئیفت ثبت و آن را برای بانک مقصد ارسال میکند.
این پیام شامل اطلاعات زیر است:
- مشخصات فرستنده
- مشخصات گیرنده
- مبلغ حواله
- نوع ارز
- کد سوئیفت بانک مبدأ و مقصد
- شماره حساب گیرنده
- هدف از انتقال (در برخی موارد)
نحوه انتقال پیام بین بانکها
فرایند کامل حواله سوئیفت بهصورت زیر انجام میشود:
- مراجعه مشتری به بانک یا صرافی و ثبت درخواست حواله
- ارائه اطلاعات کامل فرستنده و گیرنده
- ثبت اطلاعات کد سوئیفت و شماره حساب
- ایجاد پیام سوئیفت توسط بانک مبدأ
- ارسال پیام از طریق شبکه سوئیفت
- عبور پیام از یک یا چند بانک واسطه (در صورت نیاز)
- دریافت پیام توسط بانک مقصد
- بررسی اطلاعات توسط بانک مقصد
- واریز مبلغ به حساب گیرنده
مدت زمان انجام این فرایند معمولاً بین ۱ تا ۳ روز کاری است، اما در برخی شرایط ممکن است طولانیتر شود.
ساختار پیامهای مالی (MT و MX)
در شبکه سوییفت، تمام دستورهای بانکی و اطلاعات مالی در قالب پیامهای استانداردشده بین بانکها جابهجا میشود. این پیامها ستون اصلی عملکرد شبکه SWIFT هستند و بدون آنها هیچ حواله، تسویه، پرداخت بینالمللی یا تبادل اطلاعات بانکی امکانپذیر نیست.
بهصورت کلی، پیامهای سوئیفت به دو نسل اصلی تقسیم میشوند:
- پیامهای MT (Message Type): نسل قدیمی
- پیامهای MX: نسل جدید مبتنی بر XML و استاندارد ISO 20022
در ادامه با توجه به راهنمای رسمی سوئیفت، هر یک را بهصورت دقیق بررسی میکنیم:
پیام MT در سوئیفت چیست؟
پیامهای MT (مخفف Message Type) نسل قدیمی پیامهای سوئیفت هستند که سالهاست در بانکداری بینالمللی مورد استفاده قرار میگیرند. این نوع پیامها بر اساس یک فرمت متنی خاص طراحی شدهاند و هر پیام دارای یک کد عددی سهرقمی است که نوع عملیات را مشخص خواهد کرد.
در ساختار پیامهای MT موارد زیر مورد استفاده قرار میگیرند:
- اطلاعات فرستنده
- اطلاعات گیرنده
- مبلغ
- نوع ارز
- تاریخ
- علت پرداخت
- بانک واسطه
پیام MX در سوئیفت چیست؟
پیامهای MX نسل جدید پیامهای سوئیفت هستند که بر پایه زبان XML و استاندارد جهانی ISO 20022 طراحی شدهاند. این پیامها در مقایسه با MT، بسیار پیشرفتهتر، منعطفتر، دقیقتر و قابل تحلیلتر هستند.
از مزایای اصلی پیامهای MX میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان ارسال حجم بسیار بیشتری از اطلاعات
- ساختار دادهمحور و هوشمند
- سازگار با بلاکچین و سیستمهای بانکی مدرن
- کاهش خطاهای انسانی
- پردازش سریعتر و دقیقتر
- افزایش شفافیت تراکنشها
در پیامهای MX، اطلاعات مانند ساختار HTML یا XML بهصورت برچسبدار (Tag-Based) منتقل میشوند.
کد سوئیفت (SWIFT Code) چیست؟
کد سوئیفت یک شناسه یکتای ۸ تا ۱۱ کاراکتری است که به هر بانک یا شعبه بانکی عضو شبکه سوئیفت اختصاص داده میشود. این کد مشخص میکند که پیام دقیقاً به کدام بانک و کدام شعبه ارسال شود.
فرمت کد سوئیفت در بانکها
کد سوئیفت از چهار بخش تشکیل شده است:
- ۴ حرف اول: کد شناسایی بانک
- ۲ حرف بعدی: کد کشور
- ۲ کاراکتر بعدی: کد موقعیت مکانی
- ۳ کاراکتر اختیاری: کد شعبه
اگر کد فقط ۸ کاراکتر داشته باشد، یعنی پیام به شعبه مرکزی بانک ارسال میشود.
نحوه یافتن کد سوئیفت بانک
برای یافتن کد سوئیفت بانک مقصد، مطمئنترین راه مراجعه به وبسایت رسمی بانک و بخشهایی مانند خدمات بینالملل یا تماس با ما است که اطلاعات دقیق و بهروز در آن درج میشود؛ همچنین، این کد را میتوان مستقیماً از گیرنده حواله دریافت نمود که روشی سریع و رایج در پرداختهای شخصی و تجاری به شمار میرود. علاوه بر موارد ذکر شده، پایگاههای داده آنلاین سوئیفت نیز امکان جستجوی کد را با وارد نمودن نام بانک و کشور فراهم میکنند، ضمن اینکه در بسیاری از موارد این کد روی صورتحسابهای بانکی بینالمللی نیز درج شده است.
نقش کد سوییفت در تراکنشهای بینالمللی
کد سوییفت در واقع شناسنامه بینالمللی هر بانک است. بدون ثبت صحیح این کد، هیچ پیام بانکی به مقصد نمیرسد. کوچکترین اشتباه در وارد کردن کد سوئیفت میتواند باعث برگشتخوردن حواله، تأخیر چندروزه یا چندهفتهای، بلوکهشدن مبلغ و کسر کارمزد اضافه شود؛ به همین دلیل، دقت در ثبت کد سوئیفت اهمیت حیاتی دارد.
تفاوت بین کد سوئیفت و IBAN
کد سوئیفت و IBAN هر دو در تراکنشهای بینالمللی استفاده میشوند؛ اما عملکرد متفاوتی دارند. همانطور که قبلاً هم به آن پرداختیم کد سوئیفت یک شناسه بینالمللی ۸ تا ۱۱ کاراکتری است که بانک یا شعبه بانکی را شناسایی میکند و عاملی برای تضمین رسیدن صحیح پیام مالی به مقصد خواهد بود؛ درحالیکه، IBAN شماره حساب بینالمللی و مشخصکننده حساب دقیق گیرنده است و بیشتر در اروپا استفاده میشود. به عبارتی، سوئیفت بانک مقصد و IBAN حساب مقصد را معرفی میکند؛ استفاده همزمان از هر دو، اطمینان و دقت تراکنشها را افزایش میدهد و احتمال بروز خطا را به حداقل میرساند.
مزایا و اهمیت سیستم سوئیفت
از مهمترین مزایای این سیستم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- امنیت در انتقال پول بینالمللی: یکی از مهمترین مزایای سوئیفت، امنیت فوقالعاده بالا در تبادل پیامهای مالی است. پیامها بهصورت رمزنگاری پیشرفته ارسال میشوند و لایههای امنیتی مانع نفوذ هکرها میشود.
- سرعت و استاندارد جهانی در تراکنشها: سوئیفت باعث میشود تمام بانکهای جهان از یکزبان مشترک مالی استفاده کنند. همین استانداردسازی باعث افزایش سرعت، کاهش خطا و افزایش دقت در تراکنشها شده است.
- اعتبار و اعتماد بانکها به سیستم SWIFT: تقریباً تمام بانکهای معتبر عضو سوئیفت هستند. این موضوع نشاندهنده سطح بالای اعتماد جهانی به این سیستم است.
حواله سوئیفت در ایران
وضعیت بانکهای ایرانی در سیستم سوئیفت
بانکهای ایران تا سال ۱۳۹۰ عضو رسمی شبکه سوئیفت بودند و بخش بزرگی از واردات، صادرات، پرداختهای دانشجویی و پرداختهای تجاری از طریق حواله سوئیفت انجام میشد. در سال ۱۳۹۰ به دلیل تحریمها ارتباط بانکهای ایرانی با سوئیفت قطع گردید. این موضوع باعث شد انتقال رسمی ارز از مسیر بانکی تقریباً متوقف شود و مشکلات بزرگی برای تجارت خارجی کشور به وجود آید. در حال حاضر روشهای جایگزین شامل موارد زیر است:
- صرافیهای واسطه مانند سفیرپیمنت
- حوالههای غیرمستقیم
- ارزهای دیجیتال
- سیستمهای پرداخت خارجی باواسطه
تفاوت سوییفت با سایر سیستمهای پرداخت جهانی
سوئیفت با سایر سیستمهای پرداخت جهانی؛ مانند پی پال، ارزهای دیجیتال و SEPA تفاوتهای اساسی دارد. سوئیفت یک شبکه متمرکز برای به شمار میرود که امنیت و استاندارد بالایی دارد؛ اما سرعت آن نسبت به سیستمهای غیرمتمرکز مانند کریپتو کمتر است؛ درحالیکه پی پال مناسب پرداختهای خرد و SEPA محدود به تراکنشهای یورویی در اروپا است. با وجود ظهور فناوریهای فینتک و بلاکچین، سوئیفت همچنان ستون اصلی بانکداری بینالمللی باقی میماند و با مهاجرت به استاندارد ISO 20022، نقش حیاتی خود را در تسهیل تراکنشهای امن، استاندارد و قابلاعتماد در سطح جهانی حفظ خواهد کرد.
جمعبندی
سوئیفت پایه اصلی بانکداری بینالمللی است که با فراهمآوردن بستر امن و استاندارد برای تبادل پیامهای مالی، انجام حواله و سایر تراکنشهای بینالمللی را ممکن میکند. کد SWIFT نقش کلیدی در شناسایی دقیق بانکها و شعب آنها دارد و دقت در ثبت آن برای موفقیت انتقال پول بینالمللی حیاتی است. با وجود تحریمها و محدودیتها، سوئیفت همچنان مهمترین ابزار برای انجام تراکنشهای بانکی امن و قابلاعتماد در سطح جهان محسوب میشود و آینده سیستمهای مالی به طور مستقیم با توسعه و بهبود این شبکه در ارتباط است.
